دانشگاه تهران
دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی
گروه کتابداری و اطلاع رسانی
بررسی کتابخانـه های آموزشگاهی کشور
مربوط بـه درس: انشا جانشین سازی درمورد کتاب کهنه کنج کتابخانه تاریخ اجتماعی کتابخانـه ها
استاد مربوطه:آقای دکتر نقشینـه
تهیـه کنندگان:سمـیرا گودرزی،نرگس فصیحی
نیمسال تحصیلی اول88-1387
مقدمـه :
درعصرحاضرودردنياي امروزدرحال توسعه وپيشرفت ،اطلاعات وعلم ازاهميت فراواني برخورداراست وبركسي پوشيده نيست كه امروزرا زمان رسانـه ها وزمان ارتباطات مي نامند. انشا جانشین سازی درمورد کتاب کهنه کنج کتابخانه كتاب بـه عنوان يك رسانـه البته با وجود رسانـه هاي نوين فراگير،هيچگاه اهميت خود را ازدست نداده هست .
ايران كه سابقه فرهنگ مكتوبش بسيارزياد هست به كتابخانـه‌ها توجه ديگرگونـه‌اي که تا كنون كرده هست اگرچه نيازدارد اين توجهات درعصررسانـه فراوان ترشود. انشا جانشین سازی درمورد کتاب کهنه کنج کتابخانه آموزش وپرورش بـه عنوان متولي تعليم و تربيت رسمي كشورنيازمند بـه يك تحول جدّي درحوزه كتاب وكتابخواني هست چرا كه درعصرحاضركتابخانـه‌ها بـه عنوان معلم دوم دردانش افزايي دانش آموزان نقشي انكارناپذيردارند ودردنياي مدرن كه تمامي آموزش‌ها برپايه‌ي پژوهش‌ها قراردارد كتابخانـه بـه عنوان يك مركزآموزش وپژوهش مي تواند راهگشاي همـه‌ي فراگيران باشد .
دراين جستارتلاش برآن هست كه اهميت كتابخانـه آموزشگاهي برشمرده شود وپس ازآن ارتباط كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي با دانش اندوزي فراگيران ودانش آموزان تبيين گردد .
1. واژه كتابخانـه :
واژه كتابخانـه ازدو جزء كتاب + خانـه تشكيل شده هست ودرحقيقت خانـه‌ي كتاب مي باشد. درون لغت نامـه دهخدا آمده است:« جاي نگهداري كتاب اعم ازآن كه اطاق مانند وجاي مسقفي باشد يامحلي كه درآن كتاب ها را فراهم آورند وبا نظم وترتيب خاصي درقفسه ها بچينند » ( دهخدا ، انشا جانشین سازی درمورد کتاب کهنه کنج کتابخانه ذيل واژه كتابخانـه )
اما درباره‌ي مفهوم كتابخانـه درعلوم كتابداري تعابيرمتعددي آمده هست كه اين تعريف بـه نظرمي‌رسد جامع‌ترباشد:« كتابخانـه نـهادي هست كه دانش مدون را گرد مي‌آورد وبراي بهره‌وري بيشتربدان نظم مي بخشد.ازاينروكتابخانـه با توجه بـه وظيفه‌اي كه درنگهداري ونظم دانايي هاي ضبط شده دارد حياتي‌ترين عامل تبادل فكري است»(ابرامـی،31، 1376). بنابراين باتوجه بـه تعاريف ذكرشده بـه نظرمي رسد كتابخانـه مركزآموزش وياددهي وهم چنين مركزاسناد مي تواند باشد كه با توجه شرايط زماني ومكاني همواره درحال تغييروتوسعه هست ووظيفه‌اش آگاهي هست كه بي گمان رسالتي بسيارارجمند هست .
ناگفته نماند كه واژه‌ي كتابخانـه نخست بارتوسط يوناني‌ها بـه كاربرده شده هست ومقصود ازآن جعبه‌ي كتاب بود ودرمعناي گسترده‌اش بـه محل ذخيره ونگهداري كتاب‌ها گفته مي شد( سلطاني ،17،1377).
كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي
كتابخانـه آموزشگاهي واحدي خدماتي درون مدارس ابتدايي،راهنمایی، و متوسطه هست كه به‌منظور حمايت از برنامـه‌هاي آموزشي ايجاد مي‌شود و بايد بتواند ازراه تأمين مواد، تسهيلات، وخدمات پاسخگوي نيازهاي آموزشي، اطلاعاتي، تحقيقاتي، فردي، واوقات فراغت دانش‌آموزان ومعلمان باشد. اين كتابخانـه‌ها را با نام‌هايي نظير"مركزمنابع كتابخانـه مدرسه"[1] "مركز رسانـه‌ها" [2]، "مركز مواد آموزشي"، يا "آزمايشگاه يادگيري" نيزمي‌خوانند.
تاريخچه
پيشينـه كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي درغرب، بـه اواسط قرن نوزدهم يا اوايل قرن بيستم بازمي‌گردد و كشورهايي مانند كانادا،ژاپن،كشورهاي شمال اروپا،انگلستان، وايالات متحده پيشقدم بودند. گفته مي‌شود قديمي‌ترين كتابخانـه آموزشگاهي در1578 درشروزبري انگلستان ايجاد شد. نخستين كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي با هدف فراهم كردن مواد كمك آموزشي براي پشتيباني ازآموزش رسمي، ترغيب كتابخواني، وكسب لذت ازمتون ادبي به‌وجود آمدند. اين كتابخانـه‌ها اغلب به‌صورت منفرد بـه دانش‌آموزان علاقه‌مند خدمت مي‌كردند. درواقع، گسترش سازمان يافته كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي ازنيمـه دوم قرن بيستم آغازشد. توسعه كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي درايالات متحده از اواخر قرن نوزدهم آغاز شد. در1895، كتابخانـه‌هاي دبيرستاني رشد قابل توجهي داشتند.اما كتابخانـه‌هاي دوره ابتدايي خيلي ديرترپديد آمدند و پس ازجنگ جهاني دوم توسعه يافتند. گسترش همـه جانبه ونظام‌مند كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي دربسياري ازكشورها بعد ازجنگ جهاني دوم رخ داد. درون آسياوافريقا نيزكسب استقلال بسياري ازكشورها سبب گسترش آموزش شد وتوسعه كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي (در كشورهايي چون اردن، مالزي، نيجريه، و تانزانيا) يكي ازابعاد آن است.
اه
مأموريت اصلي كتابخانـه آموزشگاهي پيشبرد اه آموزشي و پرورشي مدرسه است، بنابراين، حمايت ازبرنامـه رسمي تحصيلي ورشد فردي واجتماعي دانش‌آموزان براي كتابخانـه آموزشگاهي اهميت دارد. كتابخانـه آموزشگاهي مواد يادگيري را دراشكال مختلف فراهم و دانش‌آموزان و كاركنان را بـه استفاده ازآن تشويق مي‌كند. نگهداري مواد، گسترش مـهارت‌هاي اطلاعاتي، وتشويق بـه خواندن بـه قصد لذت بردن ازديگروظايف كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي است. آموزش استفاده‌كنندگان وتوسعه مـهارت‌هاي اطلاع‌يابي درآنـها ازعرصه‌هاي نوين مورد علاقه كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي است.
انواع
انواع كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي را ازلحاظ نوع مخاطب وبرنامـه‌هاي تحصيلي مي‌توان بـه دو گروه تقسيم كرد:
گروه اول كتابخانـه‌هاي پيش‌دبستاني و دبستاني هستند كه به‌جزمجموعه اصلي، درهركلاس نيز مجموعه فرعي كوچكي مستقر است.
گروه دوم مدارس دوره راهنمايي تحصيلي ودبيرستان‌ها هستند. دراين نوع مدارس،عمومآ مجموعه دريك كتابخانـه مركزي متمركز هست وبه‌خاطرتنوع مواد،سازماندهي درآنـها بهترصورت مي‌گيرد..
مجموعه
يكي ازمعيارهاي مـهم درانتخاب مجموعه براي كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي اه و برنامـه‌هاي آموزشي است. تازه بودن مجموعه وبرآوردن نيازهاي آموزشي، روحي،عاطفي، و اطلاعاتي دانش‌آموزان جاي مـهمي درمجموعه‌سازي اين كتابخانـه‌ها دارد.براساس رسالت آموزشگاه‌ها، منابع آنـها را مي‌توان بـه سه دسته تقسيم كرد: 1) منابع مرتبط با دروس، 2) منابع مرتبط با مطالعه آزاد، و 3) منابع مرجع .
درگروه منابعي كه برنامـه‌هاي درسي راحمايت مي‌كنند انواع منابع علمي، آموزشي، و كمك درسي مي‌گنجد،مانند تاريخ ،جغرافيا،علوم، رياضي، تاريخ طبيعي، و فناوري. درگروه دوم، انواع كتابهاي داستان،كاردستي، بازي، سرگرمي، وزرش، و بهداشت قرار دارد. حفظ تعادل ميان دو گروه منابع درمجموعه‌سازي بـه مقطع تحصيلي ورشته‌هاي موجود درون دبيرستان‌ها بستگي دارد. دردبستان‌ها كتابهاي داستان بيشترموردنيازاست وحدود يك چهارم وحتي نصف مجموعه را بـه خوداختصاص مي‌دهند.
در كتابخانـه‌هاي دبستاني و به‌خصوص پيش‌دبستاني، كتاب‌ها مصورورنگي هستند وبيشتربرگسترش دامنـه لغات وتقويت زبان تكيه دارند. منابع ديگرمانند معماها،مطالب فكاهي،اسباب‌بازي،جعبه سنگ،مجموعه برگ‌هاي خشك شده،ونظيراينـها نيزمي‌تواند درمجموعه قرار گيرد. كتابخانـه‌هاي راهنمايي ودبيرستان علاوه برپاسخگويي بـه نيازهاي آموزشي بايد بتوانند نيازهاي ناشي ازتغييرات شخصيتي، رواني، واجتماعي ناشي ازبلوغ را نيزپاسخگو باشند.
تدوين خط مشي مكتوب براي انتخاب ومجموعه‌سازي مـهم است. تأمين بودجه وچگونگي مصرف آن، تعيين كساني كه صلاحيت انتخاب مواد را دارند (معلمان، دانش‌آموزان،اوليا، وكتابداران)، موادي كه بايد تهيه شوند، تعادل مجموعه، معيارهاي ارزيابي مواد كتابخانـه، وچگونگي قبول هدايا ازجمله موضوعاتي هستند كه بايد درآن مشخص شود.
سازماندهي وآماده‌سازي
استفاده ازنظام طبقه‌بندي علمي، آموزش وآشنايي دانش‌آموزان با آن را به‌همراه دارد ومقدمـه‌اي برسوادآموزي اطلاعات است. درعين حال،سطح سازماندهي مواد بايد متناسب با آموزشگاه باشد ورده‌بندي را بايد درخلاصه‌ترين سطح نگهداشت.خلاصه رده‌بندي ديويي براي موادغيرداستاني كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي كفايت مي‌كند.
خدمات عمومي
فعاليت‌هاي ذيل درخدمات عمومي كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي داراي اهميت است: 1) امانت كتاب، 2) خدمات مرجع، 3) تهيه راهنماها، 4) آموزش بهره‌گيري ازكتابخانـه واستفاده از منابع پژوهشي،5) آموزش مـهارت‌هاي مطالعه، 6) معرفي كتاب، 7) برگزاري نشست با پديدآورندگان، 8) تشويق بـه مشاركت دركار گروهي، 9) بازديدها، 10) برپايي همايش‌ها ونمايشگاه‌ها، 11) برگزاري دوره‌ها وكارگاه‌هاي آموزشي، و 12) ارتباط با كتابخانـه‌هاي ديگر.
فضا و امكانات
طراحي ساختمان كتابخانـه بايد با نوع آموزشگاه، مقطع تحصيلي، تعداد دانش‌آموزان، معلمان، و كاركنان مدرسه هماهنگ باشد. براي امانت،مخزن، مرجع، ونشريات بايد فضاي لازم درنظرگرفته شود. تأمين فضا براي گروه‌هاي مطالعاتي ومطالعه انفرادي نيزمـهم است.
درباره تخصيص فضا پيشنـهاد شده هست كه 60 درصد از فضا بـه ميزها وصندلي‌ها، 15درصد بـه مطالعات گروهي (كنفرانس‌ها، كلاس‌هاي آموزشي دركتابخانـه،وجلسات نقد وبررسي، وجزآن)، و بقيه بـه سايرتجهيزات اختصاص داده شود.
بلندي ميزها وصندلي‌ها بايد متناسب با قدواندازه مطالعه‌كنندگان باشد. ميزها مي‌توانند به‌صورت انفرادي يا دسته‌جمعي باشند. سهولت دسترسي عادي بـه بخش‌هاي عمومي كتابخانـه براي كودكان و نوجوانان، و به‌ويژه دانش‌آموزان داراي ناتواني‌هاي جسمي موضوع بسيارمـهمي درون معماري وتجهيزكتابخانـه‌هاي آموزشگاهي است.هرگونـه عامل خطرزا بايد ازمحيط كتابخانـه حذف شود. ورودي‌هاي نامناسب، شيب‌هاي خطرناك، مسيرهاي بدون ديد، وموانع به ظاهركوچك درمسيرعبوركودكان بايد رفع شوند.
نور كافي وزيبايي ظاهري كتابخانـه بـه جذابيت آن درذهن دانش‌آموزان مي‌افزايد وشأن وجايگاه كتابخانـه را درون محيط آموزشگاه ارتقا مي‌بخشد.
استانداردها
دردهه 1970 دركشورهاي استراليا، كانادا،بريتانيا، وايالات متحده امريكا بـه ايجاد استانداردهايي براي كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي توجه شد. بايد اذعان داشت براي كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي استاندارد ملي به‌ندرت وجود دارد واستانداردي جهاني كه بتواند كليه كشورها وجوامع را ازلحاظ نسبت‌هاي سرانـه دربرگيرد، وجود ندارد .استانداردهاي ايفلا و "انجمن كتابداران آموزشگاهي امريكا" اصطلاح "مركزرسانـه‌ها" را براي كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي برگزيده‌اند.
كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي درون ايران
ظاهرًا كهن‌ترين كتابخانـه مدرسه‌اي درايران، متعلق بـه مدرسه ابوحفص فقيه( -264ق.) بوده كه درنيمـه قرن سوم قمري دربخارا تأسيس شده است. درحدود 330ق. مدرسه دارالسنـه درنيشابوركتابخانـه معروف ومعتبري داشت. نخستين كتابخانـه آموزشگاهي ايران بـه معناي جديد در1278ش. درمدرسه لقمانيه (ظاهراً درتهران) تأسيس شد. "قانون اداري وزارت معارف و اوقاف وصنايع مستظرفه" مصوب 28 شعبان 1328ق. درماده پنجم،تشكيل كتابخانـه ومجموعه‌هاي علمي وتاريخي درمدارس را ازجمله وظايف اداره معارف مي‌داند. درفاصله سال‌هاي 1300تا 1320ش. با عمومي شدن آموزش و پرورش، نخستين مدارس دولتي درايران تأسيس گرديد، ولي درآنـها اثري ازكتابخانـه‌هاي آموزشگاهي ديده نمي‌شود. درفاصله سال‌هاي 1320 که تا 1357 با اجباري شدن سوادآموزي وافزايش تعداد مدارس، كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي دربرخي مدارس به وجود آمد، ولي اغلب فعال نبودند وتنـها برخي ازآنـها نظير كتابخانـه‌هاي دبستان فرهاد ودبيرستان‌هاي البرز وايران زمين با معيارهاي امروزي انطباق داشتند.
قانون مصوب 1357، وجود كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي درمدارس را ضروري اعلام كرد و راه‌هاي تأمين هزينـه،مكان، وكتابداردرآن پيش‌بيني شد.
پس ازانقلاب اسلامي كتابخانـه‌هاي مدارس زيرنظرواحد "ادبيات و كتابخانـه"،اداره‌كل فرهنگي هنريِ معاونت پرورشي وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت و اداره آنـها بـه مربيان پرورشي سپرده شد. در1371، وزارت آموزش و پرورش ملزم شد درنقشـه ساختمان، محلي را براي كتابخانـه درنظر بگيرد وسازمان اموراداري واستخداميِ وقت نيزموافقت كرد درمدارسي كه حداقل 2000 جلد كتاب دارند پست سازماني كتابدارايجاد شود. همچنين براي نخستين‌بار، در1374 رديف بودجه‌اي بـه مبلغ 5 ميلياردريال براي خريد كتاب براي كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي درنظرگرفته شد. تشكيل شوراي ترويج كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي نيزازاقدامات مربوط بـه ده سال اخيراست. بعد ازانحلال معاونت پرورشي دروزارت آموزش و پرورش، كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي زيرنظرمعاونت ديگري قرار گرفت.
درحال حاضر(نيمـه اول1382)،دركشوربراي16920761دانش‌آموزتنـها 5053كتابدار آموزشگاهي وجود دارد.
طبق آمار،85 درصد مدارس دوره ابتدايي،60 درصد مدارس راهنمايي، و30 درصد مدارس دوره متوسطه كشورمان، فاقد كتابخانـه‌اند. سهم هر كتابخانـه دردوره ابتدايي 5/658 كتاب، دردوره راهنمايي 1102 كتاب، ودردوره متوسطه 1543 كتاب است. دردوره ابتدايي به ازاي هردانش‌آموز كمترازيك كتاب، دردوره راهنمايي 8/2، ودردوره دبيرستان 6/5 است. يافته‌هاي بالا نشان مي‌دهد وضع كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي خصوصاً درمقاطع پايين‌ترتحصيلي (كه بايد بپذيريم عادت بـه مطالعه درسنين پايين‌تراثرگذارترند)، بسيارناخوشايند،وبه ويژه درقياس با وضع امروزي كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي جهان بسيارتأسف برانگيزتر است.
و آيا كتابخانـه هاي آموزشگاهي بـه تنـهايي مي تواند موجب دانش افزايي دانش آموزان شود ؟! بعد لازم هست گذرا واجمالي بـه اين پرسش ها نيز پاسخ گوئيم .(دائره‌المعارف كتابداري،1443-1445، 1385)
براي اين كه يك كتابخانـه استاندارد آموزشگاهي داشته باشيم بايد بدانيم كه موارد ذيل مستقيماً درون شكل گيري ، تأثيرگذاري وپويايي كتابخانـه نقش بسزايي دارند :
الف ) وسايل و لوازم مورد نياز :
1. فضاي استاندارد
2.كتاب
3. نشريات و روزنامـه ها
4. وسايل ديداري و شنيداري
5. تجهيزات كتابخانـه اي ( ميز – قفسه و ... )
ب ) منابع انساني
1. نيروي انساني متخصص ( كتابدار– معلم )
2. اولياي مدرسه ( مدير– معلمان )
3. دانش آموز
ج ) زمان مناسب استفاده ازكتابخانـه ( زنگ مطالعه ).
بنابراين هرگاه گروه الف وب وج درشرايط يكسان دركنارهمديگر قرار بگيرند موجب خواهند شد كتابخانـه‌اي استاندارد تشكيل گردد واين كتابخانـه درترويج فرهنگ كتابخواني و دانش‌افزايي فراگيران نقش فراوني قطعاً خواهد داشت كه طبيعتا ًنقش منابع انساني(كتابدار+معلم+دانش‌آموز) بسيارتاثيرگذارخواهد بود.
دريك كتابخانـه كوچك با تعداد دانش‌آموزان كم وامكانات محدود (مانند آموزشگاه‌هاي چندپايه را اغلب روستاهاي كوچك ودورافتاده سرزمين خودمان) يك نفرممكن هست درعين حال مدير ومعلم وهمـه كاره آموزشگاه باشد طبيعي هست كه باني وبه وجود آورنده كتابخانـه نيزاوخواهد بود.هركه بـه امرگردآوري وايجاد كتابخانـه درهرسطحي دست مي‌زند ضروري هست كه كوشش كند دراين زمينـه آگاهي‌هايي كسب كند ومطالبي اززمينـه روش بهترنگهداري و بهره‌گيري ازكتاب را بياموزد ودرعين حال دانستني‌هاي خود را بـه ديگرهمكاران وحتي دانش‌آموزان مستعد منتقل كند.
درآموزشگاه‌هاي كوچك با كاركنان كم وكمبود امكانات لازم مسوول آموزشگاه نيازدارد كه حتماَ ازوجود دانش‌آموزان مستعد براي ثبت وضبط و نگهداري وگردش كتاب درمجموع براي اداره كتابخانـه بهره گيرد.هراندازه كه شماردانش‌آموزان شركت‌كننده دراداره كتابخانـه بيشترباشد وروشي اتخاذ شود كه اكثريت دانش‌آموزان خود بـه طورمستقيم وغيرمستقيم دراداره، گسترش و بهبودوضع كتابخانـه شركت داشته باشند واحساس مسوليت كنند وضع مطلوبتر خواهد بود. شركت دانش‌آموزان درامر «كتاب و كتابخانـه» دو مزيت فوق‌العاده مـهم دارد:
• جاي خالي كتابداروكادرآموزشگاه پر مي‌شود
• دانش‌آموزان با شركت خود درون كار كتاب وكتابخانـه،احساس مسوليت،تعهد،شخصيت سرفرازي، واعتماد بـه نفس مي‌كنند وروزبه روزبه امرهمكاري با ديگران وهمگامي درامور دلگرم مي‌شوند.
درآموزشگاه‌هايي كه معلم وكارمند که تا حدرفع نيازوجود دارد ضروري هست كه يك ياچند نفربه نسبت نيازمسووليت اداره كتابخانـه را بـه عهده گيرند ودرعين حال ازشركت گسترده دانش‌آموزان مستعد وخوش‌ذوق درامركتابخانـه غافل نباشند.
كتابداركتابخانـه آموزشگاهي بهتراست ازمعلمي و ازدانش وفنون آن وازروان‌شناسي تدريس ويادگيري وبرنامـه‌ريزي درسي و آموزشي كم وبيش آگاهي داشته باشد ودانش وآگاهي خود را دراين زمينـه پيوسته گسترش دهد.افزون برداشتن تخصص كتابداري با گذراندن دوره‌هاي جديد كتابداري وانجام مطالعات لازم وعمل كتابداري پيوسته تجربه وتخصص لازم را كسب كند(مجيدي،60، 1378).
تغييرات وظايف كتابداران بـه دليل درگيري كتابخانـه آموزشگاهي دربرنامـه آموزشي هست .نقش كتابدارمدرسه فراترازسازماندهي و نگهداري مجموعه مواد هست ومسوليت او شامل سه وظيفه كلي است:
1.وظايف اداري
2.وظايف آموزشي
3.وظايف فني.
برنامـه‌ريزي كلي براي برنامـه‌هاي كتابخانـه و تكميل برنامـه؛
طراحي و برنامـه‌ريزي براي مكان كتابخانـه و تجهيزات و نيزمرتب كردن اثاثيه و تجهيزات كتابخانـه؛
برنامـه‌ريزي براي آموزش كمك كتابداران (معلمان يا دانش‌آموزان)
تهيه جدول زماني براي استفاده كلاس‌ها ويا گروه‌ها ازكتابخانـه؛
فعاليت جهت جذب كمك‌هاي مالي وسازماندهي بودجه كتابخانـه ؛
سازماندهي و تقسيم كاركاركنان كتابخانـه؛
آماده كردن گزارش‌هاي آماري ،مالي وپيشرفت كاركتابخانـه؛
شركت درارزيابي و تكميل برنامـه كتابخانـه كه بـه صورت جداگانـه توسط مديرمدرسه تدوين مي‌شود؛
ارزيابي ازخدمات ،برنامـه ،مواد،نيازهاي دانش‌آموزان ،نيازدهي معلمان ونيازهاي نظام آموزشي
آشنا شدن با تمام جنبه‌هاي برنامـه‌هاي آموزشي نظيررشته‌هاي درسي،كتابهاي درسي،راهنماها ،منابع اصلي ،طرح‌هاي آموزشي وغيره؛
برنامـه‌ريزي فعالانـه با فرد فرد معلمان و گروه‌هاي درسي؛
آشناشدن با نيازهاي فردي،تمايلات وعلايق و توانايي‌هاي دانش‌آموزان و معلمين؛
شركت دربرنامـه‌هاي كلاسي بـه منظوراطلاع يافتن ازنيازها ،علايق وتوانايي‌هاي كلاس‌ها؛
شركت درگروه‌هاي آموزشي و گردهم‌آيي‌ها؛
انتخاب ،سفارش،آماده‌سازي،سازماندهي ورده‌بندي كتب‌ها وگردش موادكتابخانـه؛
ثبت دقيق مواد كتابخانـه بـه صورت آمار؛
وجين كتابهاي كتابخانـه؛
رفتاركتابدارمدرسه باعث مي‌شود که تا دانش‌آموزان دنياي جذاب كتاب‌ها را جستجو كرده و لذت خواندن را درك كنند.
فعاليت‌هاي زير مي‌تواندكتابداررا درايفاي چنين نقشي موفق كند.
1.تشويق دانش‌آموزان بـه خواندن يك كتاب درون كلاس درس؛
2.تشويق دانش‌آموزان بـه دانستن اينكه چرا نويسنده‌اي يك اثر ادبي را خلق مي‌كند؛
.تشويق دانش‌آموزان بـه ساختن تصويري ذهني از نويسنده يك اثر بـه عنوان شخصيتي ويژه؛
4.تشويق دانش‌آموزان بـه توجه و درك عميق يك اثر ادبي با نظر،گوش كردن وخواندن؛
5.تشويق دانش‌آموزان بـه گسترش دانش و آگاهي خود با جستجو درزمينـه‌هاي گوناگون؛
6. تشويق دانش‌آموزان.به خواندن ديگر آثار نويسنده‌هايي كه يكي ازكتب‌هايش دركلاس خوانده شده‌است؛
7.تشويق دانش‌آموزان بـه خواندن اثري هم مفهوم با كتابي كه درون كلاس درس خوانده شده‌است؛
8. تشويق دانش‌آموزان بـه خواندن آثار گوناگون ادبي درون سبك‌هاي مختلف؛
9. آشنا كردن دانش‌آموزان با بخش‌هاي گوناگون كتاب مانند صفحه عنوان،فهرست مندرجات،تصاوير، نمايه،جداول،كتابنامـه و...
گذشته ازكتابدارمتخصص افراد ديگري نيزمي‌توانند دركا‌رهاي كتابخانـه كمك كنند مانند معاونان مدرسه،معلمان علاقه‌مندي كه تمايل بـه افزايش ساعت كارخود دارند،دانش‌آموزان علاقه‌مند و اولياي داوطلب(باب‌الحوائجي،28-25، 1379)
علاوه برشرايط لازم كتابداري ، داشتن معلومات لازم درزمينـه روانشناسي كودك وعشق و علاقه بـه بچه‌ها ودارا بودن شخصيتي كه بتواند انضباط را درآنان برقراركند ضرورت دارد. اصولابادارابودن همـه اين خصوصيات زن‌ها بهترازمردان مي‌توانندازعهده انجام اين وظايف برآيند. كتابداران اين قسمت بايد متوجه باشند كه كودكان را بتدريج آماده استفاده ازقسمت‌هاي ديگركتابخانـه نمايند بطوريكه بعد ازرسيدن بـه سن مقرربتوانند بدون هيچ‌گونـه ناراحتي ازمنابع موجود درقسمت‌هاي ديگركتابخانـه استفاده كنند (مظاهري تهراني،25، 1348)
نقش آموزش وپرورش
امروزه نقش كتابخانـه هاي آموزشگاهي ، گسترش مفهوم آموزش و ايجاد انگيزه درون دانش آموزان براي مطالعه و تحقيق هست .. و از آنجا كه ذهن فعال دانش آموز سوالاتي مطرح مي كند كه كتابهاي درسي قادر بـه پاسخگويي بـه آنـها نيستند ، بنابراين نياز به كتابخانـه هاي آموزشگاهي غني و استاندارد يك ضرورت اساسي است.
تفكر خلاق زاييده و محصول آموزش و پرورش خلاق و پويا هست و براي رسيدن بـه اين مـهم وجود يك كتابخانـه آموزشگاهي استاندارد و پويا درون هر واحد آموزشي ضروري هست .
درشرايط حاضر، وظيفه آموزش وپرورش صرفا بـه پايان رساندن محتواي درسي سالانـه نيست وديگرنمي توان کودک ونوجوان را بـه چند کتاب درسي محدود کرد. ذهن جستجوگر دانش آموز، پاسخ بـه پرسشـهاي بي شماري کـه پيشرفت حيرت انگيزدانش، اکتشافات، اختراعات وتحولات فرهنگي واجتماعي امروزبراي او بـه وجود مي آورد را ازمعلم و مدرسه مي خواهد. برآوردن اين نيازدسترسي بـه منابع، کتاب وخدمات کتابخانـه آموزشگاهي را ايجاب مي کند. تنـها بـه کمک کتابهاي آموزشي وتربيتي مناسب ومتنوع مي توان محدوديتهاي آموزش وپرورش را شکست. وابستگي شديد بـه کتابهاي درسي واستفاده صرف ازحافظه دانش آموزان دليلي برعدم اعتماد بـه نفس معلم است. معملي کـه ازبهره گيري منابع کتابخانـه‌اي دوري مي جويد، بيم دارد کـه مطالعه کتابهاي غيردرسي پرسش‌هايي را درذهن دانش‌آموزپيش آورد کـه ازحيطه معلومات اوخارج است. اگرشيوه آموزش وپرورش يک بعدي باشد دانش‌آموزفقط مي آموزد ولي قدرت آن را ندارد کـه به تنـهايي تحقيق کند.معلمي کـه دانش آموزرا براي پاسخ بـه پرسشـها يا گسترش آگاهي‌هايش، مانند يک راهنما بـه کتابخانـه هدايت مي کند،سبب مي شود کـه دانش آموزبه تحقيق، تنظيم مقاله يا تهيه مطالبي درزمينـه‌اي خاص بپردازد وبه درون کتابهاي مختلف پرورشي و آموزشي راه يابد.
معلم نبايد سعي کند کـه درمطالعه بـه تمام دانش آموزان يک روش را تحميل کند يا درمراحل نخست فرا گرفتن آنان را دلسرد کند.هنگامي کـه روش تدريس منحصربه تعيين وظايف و شنيدن محفوظات نباشد راهنمايي دانش‌آموزبه مطالعه بـه صورت يکي ازمسئوليتهاي شخصي معلم درخواهد آمد. درواقع مطالعه بايد بـه عنوان قسمت اصلي تدريس درآيد. بدين ترتيب يک برنامـه مطالعاتي، براي استفاده ازمواد آموزشي،تربيتي ازجمله کتاب،نشريات، نواروغيره جايگاه ونقش اساسي درآموزشگاه دارد. اگرمعلمان تکاليف درسي را با کار کتابخانـه تطبيق دهند ودانش آموزان را تشويق بـه استفاده ازکتابخانـه کنند کتابخانـه ازشکل انبارکتاب بودن درون مي آيد. روشـهاي مختلف تدريس، درواقع شيوه‌ها وشگردهاي گوناگوني هستند کـه معلم براي رساندن اطلاعات بـه دانش آموزان بـه کارمي گيرد. درروش‌هاي مختلف فعال تدريس مانند پرسشي،مباحثه،علمي وتجربي،عمليات آزمايشگاهي وبازيابي فکري عمل اطلاع رساني انجام مي شود. اگرمعلم ازمنابع کتابخانـه‌اي بـه عنوان منابع اطلاعاتي استفاده کند ودررساندن اطلاعات بـه دانش آموزان نقش رهبري را ايفا کند، مجموعه اطلاعات گردآوري شده درذهن دانش‌آموزبا يکديگرمرتبط مي شوند درنتيجه دانش‌آموز تحت تاثيرمجموعه‌اي وسيع از اطلاعات بـه دانايي ونگرش مثبت وبه تبع آن دست بـه کنش ودانش‌ورزي مي زند. اصولا ارتباط تدريس ويادگيري زماني مشخص مي شود کـه مفهوم يادگيري را بـه عنوان مجموعه اي ازاطلاعات وآگاهي‌ها درنظر آوريم. يکي ازمشکلات اساسي معلمان اين هست که فرصت کافي براي پيدا عناوين کتابهاي مناسب درزمينـه‌هاي تدريس خود يا براي مطالعه آزاد ندارند. ازآنجايي کـه کم ساعتهاي تدريس درشرايط فعلي براي نظام آموزش وپرورش مشکل آفرين است،علمي‌ترين راه ايجاد بانک اطلاعاتي، مشتمل برکتابهاي مناسب ومرتبط با برنامـه درسي ويا همـه زمينـه‌هاي موضوعي مربوط بـه دروس ونيزعلايق دانش آموزان است. اين امرازطريق مشاوره با مراجع ونـهادهاي رسمي کـه به بررسي، داوري وانتخاب کتابهاي آموزشي و تربيتي مي پردازند مي تواند انجام شود و با اين ديدگاه دبيرخانـه سامان بخشي کتابهاي آموزشي مستقر دردفترانتشارات کمک آموزشي ازسال 1379 با برگزاري چندين دوره جشنواره هاي کتابهاي آموزشي رشد، کتابهاي آموزشي وتربيتي مناسب ومرتبط با برنامـه‌هاي درسي را شناسايي وضمن تشويق پديد آورندگان آن ازطرق مختلف ازجمله لوح فشرده بانک اطلاعات توصيفي بيشتراز4000 کتاب آموزشي مفيد،کتابنامـه‌هاي رشد، پايان كتابهاي درسي وياسايت سامان كتاب( معرفي آثاربرتردرهرحوزه آموزشي پرداخته است).(رون،1385)
بررسي وضعيت كمي و كيفي كتابخانـه هاي مدارس
احتمالاً شايد هم شنيده ايد درمواردي خانم معلمي بـه خاطراين كه نزديك بازنشستگي هست يا درون چند ماه آينده مرخصي زايمان دارد مسئول كتابخانـه شده است. آقا معلمي كه منع التدريس است، كهولت سن دارد، مريض هست يا بـه هردليلي توان اداره كلاس را ندارد، مسئول كتابخانـه آموزشگاه مي شود. درآموزش وپرورش روال براين هست اگركتابدارمتخصصي استخدام شده باشد ودرزمينـه‌هاي ديگرتوانايي تدريس داشته باشد،به خاطرحقوق ومزاياي پايين كتابدار(چون 36) ساعت موظف دارد ونيزارتقاء شغلي تعلق نمي گيرد) يا بي توجهي ساير همكاران يا نبود امكانات وتجهيزات كافي، ترجيح مي دهد كه تدريس كند.
درطول سال درمورد كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي وتلاش براي ايجاد عادت مطالعه مادام العمر دردانش آموزان، اخبارگوناگون ومقطعي ازمسئولين مي شنويم. عده‌اي ازسرانـه پايين كتاب و تلاش براي افزايش آن خبرمي دهند،عده‌اي بـه برپايي نمايشگاه‌هاي كتاب درسراسركشور اشاره مي‌كنند،عده‌اي بـه افزايش سرانـه پرورشي مدارس كه سرانـه كتابخانـه بخشي ازآن هست تأكيد دارند،نـهايتاً اين كه هركدام بـه زعم خويش نسخه‌اي براي كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي تجويز مي نمايند.
به نظرمي‌رسد كه اكثراً با اين عقيده موافق هستيد ومشاهده كرده‌ايد كه بخش كثيري ازدانش آموزان فارغ التحصيل ما امروزه بـه غيرازمطالعه كتابهاي تستي ومنابع كنكور(به ويژه درون مقطع دبيرستان وپيش دانشگاهي) بـه تعداد انگشت شماربا كتابهاي ديگرآشنا هستند. يا شيوه استفاده ازكتابخانـه،سازماندهي دانش درون كتابخانـه ،سازماندهي كتابهاي مرجع،ابزارهاي كمكي استفاده ازمنابع دانش، بانك‌هاي اطلاعاتي،روش جستجوي موثر،روش تحقيق بـه شيوه علمي آشنايي ندارند. بـه طوري كه وقتي وارد دانشگاه مي شوند دراستفاده ازمنابع دانش جهت رفع نيازهاي علمي خود ناتوانند.
كمترآموزشگاهي را پيدا مي كنيد كه درهنگام طراحي وساخت فضايي بـه عنوان كتابخانـه براي آن درنظرگرفته شده باشد.اكثراً فضاي كتابخانـه بـه صورت مشترك براي امورديگرنيزاستفاده مي شود. درآموزش وپرورش كوچكترين امور،حتي امورخدماتي، داراي پست ومعيار مشخص ومتولي وكارشناس است، اما كتابخانـه...
همان طوركه ذكرشد كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي درگيرمشكلات متعددي هستند كه موجب شده هست نقش آنـها كمرنگ شود ودرعمل بدون كارآيي باشند.راستي اين مشكلات ازكجا ناشي مي شود؟براي رفع اين مشكلات چه راه حلي مناسب است؟ ازكجا شروع كنيم؟ مسئولان، مدير، معلم، دانش آموزهركدام چه نقش ووظيفه‌اي دراين زمينـه دارند؟
دراين مقاله سعي شده هست ضمن معرفي اركان كتابخانـه و بيان مختصر برخي فعاليت هاي تخصصي كه درون هر كدام صورت مي گيرد و مقايسه وضعيت موجود كتابخانـه هاي آموزشگاهي با آن، راه حل هاي پيشنـهادي براي رفع مشكلات نيزارائه گردد. اميد كه مسئولين دلسوزبه اين مـهم توجه نموده وبه صورت ريشـه‌اي درجهت توسعه كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي كه يكي اززيرساخت‌هاي مـهم علمي كشوراست، گام بردارند.
كتابخانـه داراي چهارركن زيراست كه فراهم نبودن هركدام ازآنـها موجب مي شود كه اين نـهاد اجتماعي عملكرد ناقص داشته باشد.
هرساله نمايشگاه‌هايي درزمينـه كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي برگزارمي شود، اما دراختياريكي دو ناشرقراردارد،معلمان ودانش آموزان بـه رغم درصد بالاي تخفيف (30درصد) قدرت خريد آن را ندارند و يا اين كه محتواي كتب را متناسب با نيازخود نمي دانند. مي توان گفت كه قسمت عمده‌اي ازعناوين تكراري هستند واگربراي مدارس خريداري شوند ويا با تخفيف (70درصدي) كه آموزش و پرورش بـه عنوان سوبسيد درنظرمي گرفت، بـه كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي تزريق شوند. درواقع كارچندان مفيد صورت نگرفته است، چون ميزان توجه بـه معيارهاي كيفي بسياركم هست وهزينـه كارآيي وهزينـه- سودمندي يا اثربخشي مدنظرقرارنمي گيرد.
پيشنـهادات:
1- با توجه بـه اين كه قانون جامعي درمورد كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي وجود ندارد، تدوين قانون متناسب با معيارها وانتظارات ازكتابخانـه‌هاي آموزشگاهي ضروري بـه نظرمي رسد.
2- هم مجلس محترم شوراي اسلامي وهم وزارت محترم آموزش وپرورش بهتراست از متخصصان رشته كتابداري واطلاع رساني درتدوين قانون، آيين نامـه‌ها ومقررات مربوط بـه اموركتابخانـه‌هاي آموزشگاهي استفاده نمايند که تا موفقيت‌هاي بهتري حاصل شود. بايد بپذيريم كه امروزه كوچكترين كارها نيزنيازمند متخصص هست چه برسد بـه كنترل دانش بشري.
3- علاوه بربهره گيري ازمشاوران كتابداري واطلاع رساني براي تصويب قانون مربوط بـه كتابخانـه‌ها،ايجاد واحد مستقلي كه صرفا بـه اموركتابخانـه‌ها بپردازد دروزارت آموزش و پرورش ضروري بـه نظرمي رسد.
4- جهت اداره دفتراموركتابخانـه‌هاي آموزشگاهي درسطح وزارتخانـه ازافراد داراي مدرك دكتري كتابداري ونيزدرسطح سازمان‌ها ازفوق ليسانس ودرسطح ادارات ازليسانس رشته مذكوراستفاده گردد.
5- بـه ضرورت كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي همانند سايرامورومتناسب با قانون مصوب شده نگريسته شود ودرسطح فوق ديپلم كتابدارلازم استخدام گردد. درضمن افرادي نيزكه درحال حاضرداراي مدرك كتابداري نيستند،اما علاقه‌مند هستند (مثل مربيان پرورشي) طي آموزش هاي ضمن خدمت پيوسته آموزش‌هاي لازم داده شوند.
6- وضعيت حقوق ومزاياي كتابداران مدارس همانند سايرمشاغل درنظرگرفته شود وجزو گروه آموزشي قرارگيرند، نـه اداري. بايد باوركرد كه كتابدارمي تواند درزمينـه آموزش بـه دانش آموزان،ازطريق فراهم نمودن منابع ونيزآموزش روش تحقيق ومـهارت‌هاي اطلاع يابي تأثيربسزايي دريادگيري دانش آموزان وايجاد عادت بـه مطالعه داشته باشد.
7- ارزيابي كيفي كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي بـه صورت مداوم وعلمي وتحت نظارت واحد مشخص دروزارت آموزش وپرورش انجام شود.
8- نتايج سرمايه گذاري درزمينـه كتاب وكتابخانـه‌هاي آموزشگاهي بـه صورت بلندمدت بروز خواهد كرد. ازاين رواختصاص بودجه دراين مورد جاي نگراني نيست،چون دربلندمدت مي توان بـه موفقيت آينده سازان كشوراميدوار شد.
9- مطالعه درجامعه امري هست كه ازنـهاد خانواده بايد شروع شود، درمدارس استمراريابد و با استمرارسبب نـهادينـه شدن فرهنگ مطالعه دربطن جامعه شود.اين عوامل سبب توسعه پايدار درجامعه مي گردد. ازاين رونگاه بـه كتابخانـه‌ها بايد جدي وعميق دنبال شود.
الف) 1- هر كتابخانـه بـه گروه خاصي ازجامعه خدمات ارائه مي كند. 2-حجم انتشارات بـه صورت تصاعدي افزايش مي يابد. 3-تنوع مواد حاوي اطلاعات ازنظرشكل ظاهري ونحوه استفاده زياد شده است. 4-هر كتابخانـه ازنظرمكان و فضا داراي محدوديت‌هايي است. 5-بودجه‌اي كه هركتابخانـه دراختياردارد محدود هست وبايد با توجه بـه نيازهاي اساسي استفاده كنندگان تخصيص يابد، بـه دلايل فوق گزينش صورت مي گيرد. فرد يا افرادي كه مسئوليت گزينش مواد كتابخانـه را بـه عهده مي گيرند، لازم هست از توانايي‌هاي لازم برخوردارباشند. اصول گزينش را بـه كار گيرند، توانايي ارزيابي منابع مختلف را داشته باشند وقادربه ارزيابي مجموعه كتابخانـه خود باشند ونيازهاي اطلاعاتي ونيزرفتاراطلاع يابي جامعه‌اي كه كتابخانـه بـه آن خدمات ارائه مي كند،را شناسايي كنند.
ب) گردآوري منابع كتابخانـه بعد ازگزينش صورت مي گيرد. بـه اين معني كه كتابدارپس از انتخاب منابعي كه لازم هست براي كتابخانـه تهيه شود، مي تواند ازراه خريد،مبادله،اهداء اقدام بـه دسترس پذيري آن‌ها براي جامعه كتابخانـه خود نمايد. بديهي هست كه اين كارداراي مراحل اداري مختلفي هست ولازم هست يك فرايند منطقي براي آن درنظرگرفته شود. فرآيندي كه حداقل هزينـه، وقت وانرژي را دربرگيرد ودرعين حال اه گردآوري نيزتحقق يابد. دراين راستا كتابداران علاوه برروش‌هاي سنتي تهيه كتاب بايد متناسب با پيشرفت فناوري وتنوع مواد كتابخانـه استفاده ازامكانات روز آمد را نيزمدنظر داشته باشند.
نظم و سازمان دانش:
دو فعاليت عمده كه بـه منظورسازماندهي دانش ومنظم كردن منابع ومواد كتابخانـه‌اي صورت مي گيرد،عبارتند از: الف) فهرست نويسي ب)رده بندي. اين دوفعاليت حاصل تكامل تلاش‌اي بسياري هست كه درطول تاريخ كتابداران براي كنترل ونظم دانش انجام داده‌اند وامروزه كه ما درهزاره سوم قرارگرفته‌ايم اين دو فعاليت بـه شكل استاندارد ومورد قبول تقريبا درون تمام دنيا انجام مي شود.
كتابداران متخصص علاوه برگذراندن واحدهاي متعدد علمي درزمينـه فهرست نويسي ورده بندي و كارورزي دركتابخانـه‌هاومراكزاطلاع رساني درزمان تحصيلات دانشگاهي، لازم هست درزمان فعاليت رسمي خود درون كتابخانـه،دستنامـه‌ها ومنابع مرجع لازم براي فهرست نويسي ورده بندي مانند فهرست مستند مشاهير، سرعنوان‌هاي موضوعي و گسترش‌هاي آن، راهنماي رده بندي، كتابشناسي ملي و... ونيزنرم افزارهاي كتابخانـه‌اي را دراختيارداشته باشند که تا بتوانند بـه شيوه علمي كتابخانـه را منظم نمايند.
دانش گستري:
توجه بـه دانش گستري موجب مي شود كه اه كتابخانـه تحقق يابد. درون واقع اگركتابخانـه داراي مجموعه غني ازمنابع باشد ونظم وترتيب آن هم بي عيب ونقص باشد،اما براي استفاده بـه كارگرفته نشود، سودي نخواهد داشت.
وضعيت موجود
وضعيت كنوني كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي براساس بررسي‌هاي سطحي و اندكي كه صورت گرفته است،نيز شواهد موجود مدارس ازنزديك بـه هيچ وجه درحد استانداردهاي اين حرفه نيست.به عبارت ديگراگرچه نتيجه برخي پژوهش‌ها با خوش بيني آمارهايي اعلام كرده‌اند،اما واقعيت چيز ديگري را بيان مي كند.
همان‌طوركه قبلا درمقدمـه اشاره شد، كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي ازنظر ركن سازمان ومديريت تقريبا درحد صفرهستند. دركدام مجوزوآگهي استخدامي شما مشاهده كرده‌ايد كه اقدام بـه استخدام كتابدارآموزش ديده ومتخصص شده باشد؟ افرادي هم كه قبلا معلم بوده ووارد رشته كتابداري واطلاع رساني شده‌اند با توجه بـه شرايطي كه درمقدمـه اشاره شد، ازتصدي اين پست خودداري مي كنند.
دركدام نقشـه وپلان ساختمان آموزشي شما مكان ازپيش تعيين شده براي كتابخانـه آموزشگاهي مشاهده مي كنيد؟ ادعا نداريم كه اصلا وجود ندارد، اما يقين داريم كه درصد آن، آن قدراندك هست كه مي توان ازآن چشم پوشيد.
با كدام سهم ازسرانـه پرورشي (حداكثر10درصد مجاز است) مي توان هم براي كتابخانـه آموزشگاهي ميزوقفسه وصندلي استاندارد خريداري كرد و هم بـه فكرتهيه كتاب بود؟ اگرخوشبين باشيم كه بودجه بـه اندازه كافي هم وجود داشته باشد، كدام كتابدارمتخصص طبق اصول فني نيازها را شناسايي واقدام بـه گزينش وگردآوري، سازماندهي ودانش گستري نمايد؟(روزنامـه کیـهان،1386)
وضعیت کتابخانـه های آموزشگاهی کشور:
آنچه دربدوامربه ذهن متبادرمـی شود آن هست که گفته شود کتابخانـه‌های آموزشگاهی ما درون وضعیت نامطلوبی بـه سرمـی برند چرا کـه نتایج حاصل ازتحقیقات وپژوهشـهای پژوهشگران و محققین پیرامون این مسئله کاملا آشکار است.
وجود مشکلات کتابخانـه‌های آموزشگاهی را مـی توان اینگونـه دسته بندی كرد:
1- امکانات وتجهیزات موجود درکتابخانـه‌های آموزشگاهی کشوربا استانداردهای جهانی فاصله زیـاد دارد.
2- اکثرمدارس و آموزشگاههای کشورفاقد کتابخانـه بـه معنای واقعی آن مـی باشند.
3- مجموعه کتابخانـه های موجود درون کشورروزآمد نبوده ومتناسب با نیـازهای دانش آموزان نیست.
4- کمبود نیروی متخصص کتابداری ازجمله مسائلی هست که کتابخانـه‌های آموزشگاهی کشور ازآن رنج مـی برند.
5- بین فضای مطالعاتی ، مجموعه کتابخانـه وتعداد دانش آموزان تناسبی وجود ندارد.
6- سرانـه خرید منابع اطلاعاتی به منظور کتابخانـه‌های آموزشگاهی چندان رضایت بخش نمـی باشد.
7- خرید کتاب براساس اصول مجموعه سازی حرفه کتابداری صورت نمـی گیرد.
دراین مـیان حتما به مسایلی همچون عدم شناخت جایگاه کتابخانـه‌های آموزشگاهی ازسوی اولیـاء ومربیـان،عدم تشویق دراستفاده ازکتابخانـه و ... نیزمزید برعلت مـی شوند که تا چنین کتابخانـه‌هایی نتوانند بـه معنای واقعی ابراز هویت کنند.
با توجه بـه موارد یـاد شده ضرورت وجودی سه عامل اساسی کاملا مشـهود هست که دراینجا بـه اختصاربه آنـها اشاره مـی شود:
الف: نبود منابع اطلاعاتی روزآمد
وجود منابع اطلاعاتی مفید ومناسب ازجمله مسایلی هست که حتما هنگام مجموعه سازی کتابخانـه‌های آموزشگاهی بدان توجه داشت. متاسفانـه درحال حاضرمجموعه بسیـاری از کتابخانـه‌ها نـه تنـها بـه روی باشد بلکه بـه دلیل گذشت زمان روبه فرسودگی گذاشته‌اند. از سوی دیگربه دلیل عدم رعایت اصول فراهم آوری منابع مورد نیـاز،سو گیری وگرایش بـه تهیـه منابع یک یـا چند موضوع کاملا مشـهود بوده واین درحالی هست که تهیـه وتامـین منابع کتابخانـه حتما متناسب با شرائط گروه‌های سنی و پایـه‌های مختلف تحصیلی صورت گیرد. درون این خصوص حتما به نکات ذیل توجه شود:
1- تهیـه وتامـین منابع کتابخانـه‌ها حتما براساس یک خط مشی مدون وبا توجه بـه نیـازهای اطلاعاتی دانش آموزان صورت پذیرد.
2- هنگام تهیـه وتامـین منابع کتابخانـه‌ای ، قوت و ضعف موضوعات موجود شناسایی و از سوگیری وگرایش بـه سمت یک یـا چند موضوع خاص جلوگیری شود.
3- کیفیت منابع اطلاعاتی از لحاظ محتوایی بر کمـیت آنـها ارجحیت داشته و نباید صرف داشتن تعداد زیـاد مجموعه مورد توجه باشد.
4- سرانـه خرید کتاب درآغازهرسال تحصیلی بـه صورت جداگانـه تعریف ودراختیـار مدارس وآموزشگاهها قرارگیرد که تا آنان خود بتوانند نیـازهای اطلاعاتی دانش آموزان را فراهم سازند.
5- به منظور خرید منابع مورد نیـاز کمـیته خرید تشکیل شود اما تصمـیم گیری نـهایی بـه عهده کتابدارگذاشته شود.
ب: کمبود نیروی متخصص کتابداری
کمبود نیروی انسانی متخصص نیزازجمله مشکلاتی هست که وجود آن درکتابخانـه‌های آموزشگاهی کاملا" محسوس مـی باشد. درموارد متعدد مشاهده شده هست که درکتابخانـه‌های مدارس ازافرادی بـه عنوان کتابداراستفاده مـی شود کـه درمرزبازنشستگی بوده ویـا بنا بـه دلائلی بـه غیرازعلاقه وتخصص بـه این سمت گمارده شده‌اند کـه بدون تردید نـه تنـها پویـایی فعالیتهای کتابخانـه‌ای را بـه همراه ندارد بلکه ممکن هست نتیجه معنیزداشته باشد. حتما درخاطرداشت یک کتابدارعلاوه برتخصص حتما فردی دلسوزوعلاقمند ودرعین حال با شور و نشاط باشد که تا بتواند درون انجام وظیفه خود کـه همانا ایجاد شوق وانگیزه دردانش آموزان بـه منظوربهره گیری ازمنابع کتابخانـه هست موفق باشد.
کتابدارکتابخانـه آموزشگاهی بایدی باشد کـه علاوه برتخصص ویـا حداقل گذراندن دوره‌های کتابداری با عشق وعلاقه بـه کارپرداخته وبا صعه صدروصبروحوصله نسبت بـه گرایش مطالعاتی دانش آموزان آگاهی یـافته،با معلمان ومربیـان درارتباط بوده و با انتخاب صحیح انواع منابع اطلاعاتی مفید ومناسب راه را به منظور کمک بـه رشد وتعالی فکری دانش آموزان را فراهم سازد.
ج: نبود فضای کتابخانـه ای
سومـین مسئله دررابطه با کتابخانـه‌های آموزشگاهی فضاهای کتابخانـه‌ای هست که آموزشگاههای کشورما ازاین بابت نیزدرفقربه سر مـی برند. شواهد حاکی ازآن هست که دربرخی ازمدارس وجود یک یـا چند قفسه کتاب دراتاق مدیریـا نمازخانـه آموزشگاه بـه عنوان کتابخانـه تلقی شده واین درحالی هست که یک کتابخانـه حتما ازجهات مختلف به منظور انجام فعالیتهای مختلف کتابخانـه‌ای مناسب باشد وشوق و انگیزه لازم را دردانش آموزان برانگیزاند.آنچه حتما درطراحی فضای کتابخانـه‌ای مورد توجه قرار گیرد آن هست که دانش آموزان آن فضا را تحت عنوان کتابخانـه بشناسند ودرطول روزبا مانعی به منظور استفاده مواجه نشوند.
نتیجه گیری :
یک نظام آموزشی درعصرحاضرنیـازمند داشتن کتابخانـه‌هایی پویـاست که تا با فراهم آوردن انواع منابع اطلاعاتی مناسب معلمـین ودانش آموزان را درفرایند یـاددهی ویـادگیری همراهی کنند. ازآنجا کـه درتعلیم وتربیت نوین کتابخانـه‌های آموزشگاهی بـه عنوان یکی ازسه ضلع مثلث آموزش ویـا بـه عبارت دیگرپل ارتباطی بین معلم ودانش‌آموزمـی باشند بنابراین شناخت ضرورت وجودی آنان امری حیـاتی بوده ونادیده گرفتن نقش مفید وسازنده آنـها اثرات سویی برنظام آموزشی خواهد داشت.
عدم تعریف فضای کتابخانـه‌ای، روزآمد نبودن منابع و کمبود نیروی انسانی متخصص از جمله مشکلاتی هست که درحال حاضرکتابخانـه‌های آموزشگاهی با آن مواجه‌اند کـه لازم هست دراین باره تمـهیدات لازم ازسوی دست اندرکاران تعلیم وتربیت کشوراندیشیده شود که تا شاهد پویـایی وشکوفایی هرچه بیشترنظام آموزشی کشورباشیم.
منابع
1)ابرامي،هوشنگ. شناختي ازدانش شناسي ،( علوم كتابداري ودانش‌رساني ). تهران : انجمن كتابداران ايران ، 1356 .
2)باب‌الحوائجي،فهيمـه.نقش و اهميت كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي و رهنمودهايي براي كتابخانـه‌هاي كودكان .تهران:پژوهشكده تعليم و تربيت ،1379.
3)دائرة المعارف کتابداری واطلاع رسانی.ج2.تهران:سازمان اسناد و کتابخانـه ملی جمـهوری اسلامـی ایران،1385.
4)سلطاني،شيفته. خودآموزكتابداري چگونـه كتابخانـه‌اي كوچك بسازيم ؟. تهران : دبيرخانـه هيأت امناي كتابخانـه هاي عمومي كشور،1377 .
5)مجيدي،موسي.راهنماي ايجاد و گسترش كتابخانـه‌هاي آموزشگاهي .تهران:سازمان پژوهش و برنامـه‌ريزي آموزشي ،دفتر انتشارات كمك آموزشي ،انتشارات مدرسه ،1378.
6)مظاهري تهراني،ناصر؛ فقيهي،محمدهادي.دانستني‌هاي كتابداري . تهران،1348.
7)رون،سید امـیر.(1385)." نقش معلم درون بهره گيري دانش آموزان از کتابهاي آموزشي مفيد و مناسب "
[http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1261777online,available:]
8)روزنامـه کیـهان.(1387)" بررسي وضعيت كمي و كيفي كتابخانـه هاي مدارس قلب اطلاعات و مركز تقويت دانش درون مدرسه"[online,available: http://www.kayhannews.ir/860905/10.htm#other1001]
[1]. School Library Resources Centre
[2]. Media Centre
[تاریخ اجتماعی کتابخانـه ها انشا جانشین سازی درمورد کتاب کهنه کنج کتابخانه]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sat, 11 Aug 2018 06:39:00 +0000